„Imitacje żywności”

Stale rosnąca konkurencja na rynku sprawia, iż producenci próbują coraz to bardziej wyszukanych sposobów zachęcających konsumentów do kupna swoich produktów. W sprzedaży możemy znaleźć wiele produktów o nietypowym kształcie. Na szczególną uwagę zasługują jednak te, które swoim wyglądem przypominają żywność. Mowa tutaj w szczególności o kulach do kąpieli w kształcie pączka, świeczkach przypominających deser lodowy, pachnących czekoladą balsamach do ciała albo mydłach w kształcie owoców. Jednak, czy wprowadzanie do obrotu tego typu produktów zawsze jest dozwolone? Kiedy możemy mówić o nielegalnej imitacji żywności? Czym jest unijny system RAPEX? I na jakie elementy należy zwracać uwagę przy ustalaniu bezpieczeństwa produktu?

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz.U. 2003 nr 229 poz. 2275) produktów stanowi, że producent zobowiązany jest wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne, czyli takie które nie stwarzają żadnego zagrożenia lub zagrożenie jakie stwarzają jest naprawdę znikome, które da się pogodzić z jego zwykłym używaniem, mając na względzie wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego.

Co więcej, zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie dodatkowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i znakowania produktów, które stwarzają zagrożenie dla konsumentów przez to, że ich wygląd wskazuje na inne niż rzeczywiste przeznaczenie (Dz.U. 2004 nr 71 poz. 644) produkty, które stwarzają zagrożenie dla konsumentów przez to, że ich wygląd wskazuje na inne niż rzeczywiste przeznaczenie, zwane „imitacjami”, nie mogą posiadać cech i właściwości wywołujących u konsumentów, zwłaszcza u dzieci, przeświadczenia, że są to środki spożywcze, jeżeli próba konsumpcji imitacji może powodować zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi. Przy czym kluczowe jest by na etykiecie lub opakowaniu imitacji zamieszczona została zrozumiała i łatwa do odczytania informacja o rzeczywistym przeznaczeniu produktu, zalecanych środkach ostrożności oraz wskazówki dotyczące postępowania w sytuacji zagrożenia.

Jednak, by ostatecznie stwierdzić, czy dany produkt imitujący żywność faktycznie może powodować zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi, należy wziąć pod uwagę szereg elementów, a w szczególności jego: kształt, zapach, kolor, wygląd, skład, konstrukcja, wykończenie, opakowanie, etykietę, pojemność, czy wielkość.

Warto podkreślić, iż sam fakt, że produkt swoim wyglądem przypomina żywność, nie musi być jednoznaczne z tym, że stanowi on tym samym zagrożenie dla konsumentów. Stanowisko to potwierdza m.in. decyzja Prezesa UOKIK (DNR- 1/102/2012), której przedmiotem postępowania były świece dekoracyjne w kształcie jabłka. Zdaniem Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej produkty swoim wyglądem i kolorem przypominały prawdziwe jabłka, przez co wskazywały na ich inne niż rzeczywiste przeznaczenie. Stwarzały tym samym istotne zagrożenie – w szczególności dla dzieci, które mogłyby podjąć próbę konsumpcji świecy (mogłoby wówczas powstać ryzyko uduszenia lub zadławienia odgryzionym kawałkiem, bądź ryzyko utraty zębów podczas gryzienia). W toku postępowania Prezes UOKIK wydał postanowienie o przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego. W wyniku badań przeprowadzonych z udziałem dzieci stwierdzono jednak, że struktura świecy była na tyle zbita i twarda, że odgryzienie jej kawałka okazało się niemożliwe, co w konsekwencji oznaczało, że w tym przypadku nie można stwierdzić, iż istnieje jakiekolwiek ryzyko uduszenia lub zadławienia się użytkownika. Elementem zniechęcającym do konsumpcji był również zapach świecy. Wobec zaistniałych ustaleń Prezes UOKIK uznał przedmiotowe świece w kształcie jabłek za bezpieczne.

Problematyka produktów imitujących żywność, była stosunkowo niedawno przedmiotem rozważań TSUE. W wyroku z dnia 2 czerwca 2022 r. w sprawie C-122/21 Trybunał uznał, iż właściwe organy krajowe każdorazowo analizując dany przypadek powinny na odstawie obiektywnych cech rozpatrywanego produktu ocenić i uzasadnić, czy „ze względu na ich [swój] kształt, zapach, kolor, wygląd, opakowanie, etykiety, pojemność lub wielkość dane produkty mogą zostać uznane przez konsumentów, w szczególności przez dzieci, za środki spożywcze, a w konsekwencji mogą zostać spożyte przez umieszczenie ich w jamie ustnej, wyssanie lub połknięcie”.

Oznacza to, że jedynie pobieżne podobieństwo do produktu spożywczego, podczas gdy inne właściwości takie jak skład, opakowanie, czy kolor wskazują na inną kategorię produktową, nie jest wystarczającą przesłanką do zakazania obrotu takim produktem. Przy czym wykazanie za pomocą obiektywnych i potwierdzonych danych, iż przykładowo połknięcie danego produktu wiąże się z zagrożeniem i może skutkować uduszeniem – leży w gestii właściwych organów krajowych.

Dla przeciwwagi, warto przytoczyć również inną decyzję Prezesa UOKIK (DNR-1/73/2012), w której ustalono, że produkty przypominające żywność stwarzają zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów. Tym razem sprawa dotyczyła trzech rodzajów wosków zapachowych (pn. „Coffe”, „Green Tea”, „Lemon”), które swoim wyglądem przypominały ciasteczka. Produkty te były wykonane z wosku o stosunkowo miękkiej strukturze, przez co ryzyko odgryzienia kawałka produktu, a także oddzielenia posiadanych elementów dekoracyjnych było naprawdę realne. Przyjemny zapach, który mógłby w rzeczywistości odpowiadać zapachowi ciasteczek, również przyczyniał się do zwiększenia ryzyka ich konsumpcji. Ponadto spożycie produktu, zawierającego w składzie m.in. olejki aromatyczne mogło być przyczyną wystąpienia zagrożenia chemicznego np.: podrażnienia układu pokarmowego, czy wystąpienia reakcji alergicznych. Wszystkie te aspekty, wpłynęły na decyzję Prezesa UOKIK, który ostatecznie uznał, iż analizowane woski w kształcie ciasteczek stwarzają realne zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów.

Warto również mieć świadomość istnienia specjalnego unijnego systemu Szybkiej Wymiany Informacji o Produktach Niebezpiecznych (RAPEX). Jego podstawowym zadaniem jest upowszechnienie i szybka wymiana informacji pomiędzy państwami UE o produktach niebezpiecznych, a w konsekwencji ograniczenie ich użytkowania oraz wykluczenie zgłoszonych produktów z rynku.

Możemy znaleźć w nim przykładowo: kule do kąpieli w kształcie smakowitych pączków, płyn pod prysznic w opakowaniu przypominającym owocowe smoothie, czy woskowe świeczki w kształcie czekoladowych muffinek.

Baza danych o niebezpiecznych produktach jest na bieżąco aktualizowana i można zapoznać się z nią za pośrednictwem strony internetowej Komisji Europejskiej.

Jeśli chcielibyście Państwo uzyskać więcej informacji na temat produktów imitujących żywność, to zapraszamy do kontaktu z Kancelarią KONDRAT i Partnerzy. Wszelkie zapytania można wysyłać na adres mailowy: prawozywnosciowe@kondrat.pl.


Autor: Kinga Krent– Kancelaria KONDRAT i Partnerzy, biuro@kondrat.pl