Coraz częściej na wigilijnym stole pojawiają się gotowe dania ze sklepów. Do najchętniej kupowanych należą zwykle te najbardziej czasochłonne, takie jak bigos po myśliwsku, uszka, pierogi z kapustą i grzybami czy też zupa borowikowa. Nie chodzi jednak tylko o oszczędność czasu, czy brak odpowiednich umiejętności kulinarnych. Konsumenci decydują się również na zakup dań gotowych do spożycia z uwagi na zaufanie do danej marki. Przedsiębiorcy w odpowiedzi na oczekiwania konsumentów, oferują całą gamę gotowych dań wigilijnych, które nierzadko określają mianem „tradycyjnych”. Jednak co właściwie oznacza określenie „tradycyjny”? Jakie istotne kryteria należy spełniać, by w sposób uzasadniony używać wskazanego hasła na etykiecie produktu? Czy do produktów „tradycyjnych” faktycznie nie wolno dodawać żadnych dodatków do żywności? I na co powinni uważać przedsiębiorcy decydujący się produkcję „tradycyjnych” środków spożywczych?
Przyjmuje się, iż umieszczenie określenia „tradycyjny” na etykiecie służy zwykle zwróceniu uwagi konsumenta na produkt, poprzez zarówno sugerowanie jego wysokiej jakości, jak i odwołanie się do pozytywnych skojarzeń związanych z tym określeniem. Hasło „tradycyjny” sugeruje bowiem, iż dana żywność została wyprodukowana w sposób istotnie odbiegający od metod przemysłowych, bez zastosowania substancji dodatkowych i z tego powodu jest poniekąd lepsza od innych produktów znajdujących się w obrocie.
Przepisy prawa żywnościowego nie definiują określenia „tradycyjny” w odniesieniu do ogólnych środków spożywczych. Warto jednak wskazać, że definicje tego hasła znajdują się w rozporządzeniu 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, a także w ustawie o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych. Przy czym należy podkreślić, że definicje te, co do zasady służą do kwalifikowania nazw produktów, które mają zostać zarejestrowane jako Gwarantowane Tradycyjne Specjalności lub wpisane na listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Według rozporządzenia 1151/2012 określenie „tradycyjny” oznacza udokumentowany jako będący w użyciu na rynku krajowym przez okres umożliwiający przekaz z pokolenia na pokolenie, przy czym okres ten ma wynosić co najmniej 30 lat. Natomiast zgodnie z ustawą o rejestracji za produkty tradycyjne można uznać środki spożywcze, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, stanowiące element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane, oraz będące elementem tożsamości społeczności lokalnej. Dodatkowo za tradycyjne metody produkcji uważa się metody wykorzystywane co najmniej od 25 lat.
Zatem, jeżeli produkt charakteryzuje się tradycyjnym sposobem produkcji, składem lub jest wytworzony z tradycyjnych surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane, to w jego składzie mogą znaleźć się tylko takie składniki i w takiej ilości, których stosowanie jest udokumentowane od co najmniej 30 lat (w przypadku Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności) lub 25 lat (w przypadku Listy Produktów Tradycyjnych).
Istnieje kilka kryteriów uzasadniających zastosowanie określenia „tradycyjny” na etykiecie produktu.
Po pierwsze, produkty oznaczone jako tradycyjne nie powinny zawierać w składzie dozwolonych dodatków do żywności, jak m.in. substancje konserwujące, barwniki, aromaty, stabilizatory czy wzmacniacze smaku. Zatem, niewłaściwym działaniem będzie oznakowanie hasłem „tradycyjny” przykładowo ryby po grecku, gdy w jej składzie znajduje się glutaminian monosodowy, czy sorbinian potasu. Takie składniki nie są stosowane w tradycyjnej metodzie produkcji, więc zgodnie z utartą praktyką organów urzędowej kontroli żywności, popartą zresztą orzecznictwem sądów taki sposób oznakowania produktu będzie wprowadzał konsumentów w błąd co do właściwości środka spożywczego, w myśl art. 7 rozporządzenia 1169/2011.
Jednocześnie konieczne jest podkreślenie, iż nie powinno zostać zakwestionowane użycie w niektórych produktach tradycyjnych substancji konserwującej jaką jest azotyn sodu, czyli powszechnie znana jako saletra lub sól peklująca, albowiem była i jest ona nadal stosowana zarówno, w tradycyjnych masarniach jak i w produkcji domowej.
Kolejnym kryterium uznania produktu za tradycyjny może być również charakter surowców użytych do produkcji danego środka spożywczego. Przykładowo zgodnie ze stanowiskiem organów urzędowej kontroli żywności, w produktach tradycyjnych nie może zostać wykorzystane mięso oddzielone mechanicznie, białka sojowe, czy też hydrolizaty białkowe.
Po trzecie, produkt oznaczony jako tradycyjny powinien być wyprodukowany metodami uznawanymi za tradycyjne, przy czym warto pamiętać, że zgodnie z ustawą o rejestracji za tradycyjne metody produkcji uważa się metody wykorzystywane co najmniej od 25 lat. Co ważne, to tradycyjne metody mogą zostać w pewnym stopniu zmodernizowane, o ile nie spowoduje to pogorszenia jakości produktu. Są to przypadki zastąpienia ręcznego mieszania, ubijania, krojenia – współczesnymi mechanicznymi narzędziami, przy zachowaniu końcowego efektu tak jak w przypadku pracy ręcznej.
Ponadto dla uznania produktu za tradycyjny, znaczenie mogą mieć również kryteria takie jak: skala produkcji danej żywności tradycyjnej, cena produktu, czy też stosunek ilości surowców użytych do wyprodukowania danej ilości wyrobu gotowego.
Każdy odpowiedzialny przedsiębiorca działający w branży spożywczej, decydujący się zastosowanie określenia „tradycyjny” na etykiecie produktu, powinien każdorazowo dokładnie przeanalizować, czy dany środek spożywczy spełnia przywołane wcześniej kryteria, czy produkt charakteryzuje się składem i recepturą, właściwym czasem obecności produktu na rynku krajowym oraz odpowiednimi metodami produkcji. Konieczne jest bowiem podkreślenie, iż dobrowolne znakowanie produktu nie powinno budzić wątpliwości u konsumenta, a przede wszystkim nie powinno wprowadzać go w błąd i prowadzić go do podjęcia decyzji zakupowej, której by nie podjął, gdyby w owy błąd nie został wprowadzony.
Warto również zaznaczyć, że wykorzystując hasło „tradycyjny” na opakowaniu środka spożywczego należy być przygotowanym w przypadku ewentualnej kontroli do przedstawienia właściwym organom odpowiedniego uzasadnienia i dowodów potwierdzających prawidłowe użycie tego określenia.
Serdecznie zapraszamy Państwa do kontaktu z Kancelarią KONDRAT i Partnerzy, w przypadku pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości w zakresie znakowania środków spożywczych. Wszelkie zapytania można wysyłać na adres mailowy: prawozywnosciowe@kondrat.pl. A przy okazji, życzymy Wesołych Świąt Bożego Narodzenia, przepełnionych aromatami kuchni tradycyjnej!
Autor: Kinga Krent– Kancelaria KONDRAT i Partnerzy, biuro@kondrat.pl